De oceaan- en de landbouwonderzoeker
In deze informatieve blog vertel ik over mijn deelname aan de National Ocean Science Conference 2025 en de Akkerbouwdag. Ik sluit af met een korte reflectie op de rol van de oceaan- en langbouwonderzoeker. Hebben die met elkaar te maken?
National Ocean Science Conference 2025
Het is 2 juni, ik stap het Naturalis Biodiversity Centre in Leiden binnen. Via de entree kom ik een hoge hal binnen. De wanden zijn bekleed met roodkleurig natuursteen en hout. Door de ramen, in de vorm van ronde bloemmotieven, valt het daglicht binnen. Ik haal mijn badge op, bij mijn naam staat ‘writer’. Ik ga deelnemen aan de National Ocean Science Conference 2025. Ik loop een trap op, lees wat er op een banner staat: ‘De oceaan en de mens zijn onlosmakelijk verbonden’. Bij de koffie, wachtend op de start van het programma, sta ik tussen de wetenschappers, studenten, beleidsmakers en kunstenaars. Het voelt onwennig, als schrijver, tussen al die mensen die zoveel kennis hebben van de oceaan.
De moderator Sjoerd Groeskamp, een wetenschapper, heet ons allen welkom. “The ocean gets a disproportional amount of attention, too little if you consider its importance. We are here to change this a little bit.”
De dagprogramma is opgedeeld in drie delen: whose ocean, whose future and whose responsibility? In vogelvlucht, een weergave van de dag.
Whose ocean?
Francesca Sangiorgi, een marine palynologist, van de Universiteit Utrecht bijt de sprits af. Nederland past qua grootte 12.000 keer in het oppervlak van de oceanen. Ze zijn heel belangrijk voor het leven op aarde, maar van wie is de oceaan? De impact van de mens op de oceanen is groot. Ze geeft een aantal perspectieven: de meeuw, mangaanknollen en kwallen. Deep sea mining, het oogsten van de mangaanknollen van de bodem van de oceaan, leidt ertoe dat vele organismen die op die knollen leven zullen verdwijnen. De kwallen profiteren juist, ze groeien in aantal door het teveel aan voedselstoffen in het water. Kun je de oceaan een eigen stem geven, hoe legt je dat vast in wetten? De toestand van de oceanen heeft, dat is zeker, een grote invloed op ons klimaat en onze toekomst.
Machiel Lammers, de tweede spreker, kan zich sinds twee dagen professor noemen. Hij vertelt over marine tourism. Toerisme neemt sterk toe op de oceanen, denk bijvoorbeeld aan cruises. Het levert veel banen op in de oceaan economie. Er is, aan boord van een cruise, kans om toeristen iets te leren over de oceaan, vertelt hij. Polar cruises nemen wetenschappers aan boord en bieden laboratoriumfaciliteiten.
Hij laat de Weddell Seal Audio Files horen. Fascinerende geluiden, buitenaards bijna. De communicatie van intelligente zeedieren. Te beluisteren op Youtube: Weddell Seal Audio Files
Toeristen bezoeken om meerdere redenen de noord- en zuidpool. Sommigen doen dat om te ervaren en te leren, worden mogelijk ambassadeurs. Er is onderzoek naar gedaan, toeristen zijn bevraagt tijdens en na een cruise tocht. Heeft die ervaring invloed op hun gedag? Het effect blijkt beperkt te zijn, mensen passen zich kennelijk moeilijk aan.
Suzette Bousema is een visual artist die samenwerkt met wetenschappers om zo ecologische onderwerpen te visualiseren. Zij heeft een documentaire gemaakt over de dead zones, gebieden met weinig zeeleven, in de oceaan. Die zones ontstaan langs kustgebieden, daar spoelen voedingsstoffen vanuit landbouw en stedelijke gebieden in zee en die stimuleren weer de algengroei aan het wateroppervlak. Als algen sterven en zinken, breken bacteriën ze af, waarbij ze zuurstof verbruiken. Hoe meer algen, hoe meer afbraak, hoe minder zuurstof. Hierdoor ontstaan zuurstofloze gebieden: dead zones.
Hoe maakt je het visueel? Dat doet ze bijvoorbeeld door de verschillen in sedimentopbouw van de bodem te laten zien in haar kunst. Zie de foto’s op haar website: Suzette Bousema. Als je duikt in de zuurstofarm water kun je het ook zien aan bepaalde bacteriekolonies die op de zeebodem leven.
In een trailer van een van haar documentaires, die ze kort laat zien, vertellen wetenschappers over hun zorg. Voedingsstoffen uit de huidige landbouw spoelen via sloten en rivieren de oceaan in. Een wetenschapper zegt verzuchtend: “Als wij als mensheid onze voedingsstoffen onder controle brengen, dan hoeven we het achteraf niet te repareren”.
Whose future?
René van Westen, wetenschapper bij de UU en sinds kort vader, vertelt over de AMOC. De Atlantic meridional overturning circulation. Zie ook: KNMI – Is het mogelijk dat de Golfstroom plotseling sterk verzwakt? Die golfstroom vervoert warmte van de tropen naar Europa, zorgt dat wij in Europa een mild klimaat hebben. Mocht de golfstroom door de opwarming van de aarde tot stilstand komt, krijgen wij juist een klimaat vergelijkbaar met dat van Canada. Met winters van -20 °C, hebben we elk jaar een Elfstedentocht. Probleem is wel dat door veranderende golfstromen Antartica sterk opwarmt en dat heeft weer andere minder prettige gevolgen voor het zeeniveau.
De ‘take home message’ van René is niet bepaald vrolijk. Een vraag uit de zaal: wanneer zou het kunnen gebeuren? Het kan – als we niets doen – nog een paar generaties duren of iets langer. Als de AMOC tot stilstand komt, dat is zeker, dan is de verandering onomkeerbaar.
Laura Villanueva, professor marine microbiology, van UU/NIOZ vertelt over het grote belang van marine microbes. In de zee leven niet alleen aaibare dolfijnen, maar ook heel veel microbes. Een verzamelnaam voor organismen zoals fytoplankton, bacteriën en virussen. Het microbiome vormt qua massa 66% van het leven in de oceaan. Microbes nemen 4 gigaton CO2 op elk jaar, zorgen voor zuurstof, recycling van voedingsstoffen en staan zelf aan de basis van de voedselketen in de oceaan. Ze zijn van groot belang voor de oceaan, maar worden bedreigd door klimaatverandering (hogere temperaturen), vervuiling, lagere zuurstofgraad en een hogere zuurtegraad in het water. Ze kunnen zich wel veel sneller aanpassen aan verandering dan andere (zee)organismen.
‘The ocean is losing its breath’. De balans kan verstoord raken. Bepaalde type microbes, die geen zuurstof nodig hebben (anaerobe soorten), gaan dan groeien. Vooral in de dead zones. Deze organismen zijn niet goed voor het klimaat, ze stoten broeikasgassen uit in plaats van ze op te nemen.
Maarten Loonen, Associate professor Arctic Ecology, wil aandacht voor de zeevogels. Hij begon eerder een crowdfundig actie om geld in te zamelen om onderzoekapparaatjes te financieren. De kleine dataloggers worden aan het poortje van een vogel bevestigd, verzamelen data waarmee de precieze trekroute wordt bepaald. Zeevogels kunnen enorme afstanden afleggen, sommige soorten vliegen jaarlijks van Antarctica naar Nederland en weer terug. Zijn onderzoek helpt om de veranderende klimaatcondities in de Atlantische oceaan beter te begrijpen.
Hilde Woker, Assistant Professor Public International Law van de Leiden University, vertelt over de Law of the Sea: Voor wie, wat en hoe? De zeewet betreft de UN Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) uit 1982. Er nemen 170 staten deel aan het verdrag. “The treaty has a near universal acceptance, which is quite unique for international legal treaties.” Het verdrag regelt onder andere het leggen van kabels, de visserij, navigatie en onderzoek. Het verdrag bepaalt dat er maritieme zones zijn. Elk land, dat grenst aan de zee, heeft binnen een zone (de 12 mijl, 24 mijl en 200 mijl EEZ) bepaalde gebruiksrechten, zoals bijvoorbeeld het vangen van vis. Buiten de EEZ liggen de internationale wateren.
Voor wie is de zeewet? In de koloniale tijd werden vooral de belangen van de Europese landen behartigd. Het verdrag moet nu de belangen van alle nationale staten dienen. Het wat van de zeewet: we komen voor nieuwe vragen te staan. Is een eiland, die door klimaatverandering onder water komt te staan, nog wel een staat? En wat gebeurt er met de maritieme zones van het eiland? Maar ook de vraag, hoe omgaan met deep sea mining in de internationale wateren, die buiten de invloedssfeer van een staat vallen? De US wil dat gaan toestaan, terwijl dat land geen deel uitmaakt van UNCLOS.
Haar afsluitende woorden: de UNCLOS is en blijft van groot juridisch belang.
Whose responsibility?
De panel discussie gaat over de vraag over verantwoordelijkheid. De focus ligt op de Caribische eilanden. De discussie gaat over de rol van wetenschappers en hoe die hun lessen kunnen vertalen naar de bevolking en beleidsmakers. Ook gaat het over wetenschap en hoe mensen, die deelnemen aan onderzoek, niet altijd gehoord worden. De onderzoeker doet zijn werk, gaat weer weg, de mensen weten niet wat er gebeurt met hun inbreng. Ze hebben echter hun eigen zorgen en willen dat die serieus worden door onderzoekers.
Het schip de Anna Weber-van Bosse
Na de lunch volgt het middagprogramma. Ik ga naar het onderdeel ‘Marine research facilities available to the community’, georganiseerd door het NIOZ. We krijgen een overzicht van de onderzoeksschepen en de beschikbare faciliteiten aan boord. Het NIOZ gaat de Anna Weber-van Bosse, vernoemd naar een vooraanstaande Nederlandse zeeonderzoeker (zie ook: Anna Weber-van Bosse, the Netherlands’ first female marine researcher of international stature – NIOZ), binnenkort in dienst nemen. Het nieuwe vlaggenschip van de Nederlandse onderzoeksvloot, 80 meter lang, kan ook in een Arctische omgeving varen. Er komen vele faciliteiten aan boord. Er is op het dek ruimte voor containers, met daarin een laboratorium. Er is onderzoeksapparatuur om de bodem van de oceaan in beeld te brengen, metalen in het water te onderzoeken of scans van het bodemprofiel te maken. Het kost wel wat, je moet als onderzoeker wel eerst een succesvol projectvoorstel indienen voor de financiering.
Een medewerker van het NIOZ vertelt dat schrijvers soms meekunnen. Tommy Wieringa heeft op het onderzoeksschip de Pelagia meegevaren naar de Azoren. Ik ken nog wel een schrijver die een keer meewil op de Anna Weber-van Bosse.
Aandacht voor de oceaan
De National Ocean Science Conference is zo’n dag dat je alle informatie wil opzuigen. Als een zeespons. Veel van wat gezegd is, is nieuw voor mij. Ik heb deze dag veel geleerd, heb ook vele nieuwe contacten opgedaan. Ik ben me veel bewuster geworden: we zijn afhankelijk van de oceaan. Er is nog veel werk te doen om de oceaan beter te beschermen.
“The ocean gets a disproportional amount of attention, too little if you consider its importance. We are here to change this a little bit.” Ik hoop dat mijn blog hier ook een klein beetje aan bijdraagt.
Akkerbouwdag
Na de dag in Leiden ben ik bij de Akkerbouwdag op de Boerderij van de toekomst in Lelystad. Het is een experimenteerlocatie voor de landbouw. Op het terrein wordt ook veel energie opgewekt. Er staan vele kleine en grote windturbines en een testveld met zonne-energie installaties.
Vandaag laten leveranciers hun nieuwste landbouwmachines zien, waaronder camera gestuurde schoffelmachines, cultivatoren, trekkers, landbouw robots voor het wieden van onkruid en drones. Ik ben er niet voor de zware machines, op een toekomstig schip is plaats voor kassen op het dek, geen uitgestrekte akkers. Mijn interesse gaat uit naar de vraag-maar-raak sessies.
Eerst loopt ik mee met de Acrres energie-excursie. Waterstoftanks voor het laden van landbouwvoertuigen, windmolens, zonnepanelen, een elektrolyser en een accu in containerformaat. De speeltuin voor een energietechneut. Ze doen op het terrein ook onderzoek naar de groei van gewassen onder verplaatsbare zonnepanelen. De resultaten vallen nog wat tegen, blijkt.
Tijdens een ronde langs de standhouders zie ik een stevige drone staan. Ik maak een praatje met de drone piloot. De machine kan zeker 100 kilogram dragen, heeft een actieradius van 100 kilometer. In de moderne akkerbouw worden drones intussen toegepast voor strooien van bodemverbeteraars, zaaien van gewassen en monitoren van gewassen. Zou een drone de bevoorrading van een schip kunnen doen? Vraag ik. Een drone kan niet landen op een bewegend voorwerp, antwoordt hij. Je kan wel een pakketje naast het schip in het water gooien. Hoe zit het met de wet- en regelgeving rondom het vliegen met drones op de oceaan? Dat weet hij ook niet precies. Je moet wel een dronevliegbrevet hebben.
Ik ga naar de sessie ‘Hoe sluiten we de nutriëntenkringloop van afvalwater en proceswater en maken we circulaire, duurzame, en veilige meststoffen’. Mijn vraag is of het mogelijk zou zijn de nutriëntenkringloop te sluiten op een toekomstig schip.
In afvalwater zitten de plantvoedingsstoffen stikstof (N), fosfor (P) en kalium (K). Een deel daarvan kunnen we terugwinnen uit het riool, bijvoorbeeld in de vorm van struviet. Echter, een groot deel van de nutriënten spoelen we nog weg. Een van de problemen voor de recycling zijn de medicijnresten, die zijn er moeilijk uit te halen. Ik moet denken aan de dead zones in de oceaan veroorzaakt door een teveel aan nutriënten. Mensen spoelen fosfaat de oceaan in, een grondstof die essentieel is voor de groei van planten, terwijl de voorraden opraken. Zie: Fosfaat – WUR. Does this make sense?
Ik praat nog lang na met een onderzoeker van de WUR. Ga vooral eens praten met een van onze exobiologen, zegt ze. Dat ga ik zeker doen. Een schip op de oceaan, een kolonie op mars. Een ruimtelandbouwer, een oceaanboer. Ze doen bijna hetzelfde, alleen de omgeving verschilt … iets.
De oceaan- en de landbouwonderzoeker op een schip
Hebben een oceaan- en een landbouwonderzoeker wat gemeen? Weinig, zou je in eerste instantie zeggen. De een doet onderzoek op het water, de ander op het land. Op een toekomstig schip op de oceaan hebben ze veel met elkaar te maken, werken ze samen.
De oceaanonderzoeker heeft eten nodig. De landbouwonderzoeker wil dat het schip in rustige wateren vaart. Samen werken ze aan oplossingen tegen klimaatverandering en oceaanvervuiling.
Ik wil schrijven over deze ‘ongebruikelijke samenwerking’. Het is een belangrijk onderwerp in het verhaal Ships for a Future. Het biedt nieuwe perspectieven, nieuwe oplossingen. In mijn verbeelding zie ik een oceaan- , landbouw-, energie- en wateronderzoeker aan de lunch zitten op een toekomstig schip. Samen, een waterlinzen-met-zeewier-burger in de hand, de laptops opengeklapt, bespreken ze hun onderzoeksresultaten.
