Met de veerboot naar het NIOZ
Op station Den Helder stap ik uit, na een lange reis naar de kop van Noord-Holland. Ik heb zat tijd om de volgende veerboot te halen. De zon brandt er lustig op los in de blauwe hemel. Ik besluit te gaan lopen naar de veerhaven. Het centrum biedt het bekende stadsrecept: winkelstraten met de bekende ketens, flatjes en rijen huizen. Als ik verder loop verandert het beeld, ik bereik de haven. Schepen en boten dobberen op het water. De haven roept fijne herinneringen op aan mijn scheepsreis naar Finland. Ik passeer een onderzeeboot op een parkeerplaats. Het torpedovormige ding staat op een frame, een paar meter hoog in de lucht. Een grote metalen vis op het droge. Dat is toch de charme van een stad aan zee.
Bij de veerboothaven is het druk. De zon roept, de mensen gaan erop uit. Een schoolklas met kinderen, gegil en gejoel. Jongetjes die met dingen gooien (het is ook overal hetzelfde). Toeristen, met een rugzak en zonnebril op, een stel zonnebadend op een bankje in de zon. De veerboot arriveert, auto’s, fietsers en voetgangers wurmen zich aan boord. De overtocht duurt ongeveer een kwartier, ik ben op het eiland Texel. Mijn bestemming is het NIOZ, Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee.
Een koninklijk instituut tussen de duinen
Henk de Haas heet mij hartelijke welkom. We hebben eerder kennis gemaakt op de National Ocean Science Conference 2025 in Leiden (zie mijn blog: de oceaan- en de landbouwonderzoeker). Hij heeft mij uitgenodigd langs te komen op Texel.
Henk vertelt dat hij al lang bij instituut werkt. Eerst als wetenschapper, later als verantwoordelijke voor de onderzoeksapparatuur. Hij begeleidt het akoestische onderzoek, doet data opnames en processing en doet de voorbereiding van vaartochten met de schepen van het NIOZ. Hij vaart zelf geregeld mee op een van de onderzoeksschepen, waarvan de RV Pelagia (RV Pelagia – NIOZ) het vlaggenschip is. Hij kan daar smakelijke anekdotes over te vertellen, zoals een keer in de Indische oceaan. Er kwam een ‘observer’, een helikopterpiloot van beroep, aan boord die moest controleren wat er allemaal gebeurde op het onderzoeksschip. Die man bleef dagen op het schip de Marion Dufresne, had het geweldig naar zijn zin. Toen er een boot van de kustwacht langs kwam, deed de observer zijn uniform aan, paradeerde in vol ornaat over de brug van het schip. De kustwacht droop af. Het is mij intussen duidelijk, autoriteiten kunnen moeilijk doen over ‘vreemde’ schepen in hun wateren. Zorg dus voor de juiste (onderzoeks)vergunningen. Regel via de ambassade toestemming van de autoriteiten. Het kan voorkomen dat een schip aan de ketting komt te liggen.
Ships for a Future bij de Azoren?
Met een kop koffie in de hand, mijn notitieboekje opengeklapt op tafel, stel ik Henk allerlei vragen over het varen op de oceaan. Een elektrische aandrijving van het schip met zonnepanelen? Dat kan niet, dan heb je niet genoeg vermogen, zegt hij. Maar stel dat je langzaam vaart? Dan zou het misschien kunnen, moet je overdag varen en ’s nachts niet. Ik hoor, er zijn mogelijkheden, het energiesysteem vraagt nog het nodige uitzoekwerk.
Op mijn vraag over een geschikte locatie voor een toekomstig schip op de Atlantische oceaan, zegt Henk dat het gebied rond de Azoren relatief rustig is. De temperatuur van het zeewater is ook vrij constant, niet te warm en niet te koud. Zou dat de plek zijn waar een toekomstig schip rondjes kan varen? Vraag ik mij af. Hou wel rekening met de autoriteiten als je binnen hun wateren vaart, waarschuwt Henk. Die willen altijd weten wat een schip doet. Ze zijn vooral alert als het gaat om visserij en seismologisch onderzoek.
“Wat zijn je ervaringen met zeeziekte?” Vraag ik. Niet iedereen heeft er last van. Het kan per moment verschillen, soms na een slechte nachtrust kan je je zomaar ziek voelen. Regelmatig eten, met mate, is belangrijk. Drink geen cola, dat bruist. Ga midden op het schip staan, kijk naar de horizon. Mijn laatste vraag is er eentje die me al langer pijnigt: is het mogelijk een zeestorm te ontwijken? Henk vertelt dat de route van een orkaan nooit precies te voorspellen is. De voorspelde en de werkelijke richting kunnen net anders zijn. Als een schip toch in een storm komt, altijd de boeg loodrecht op de golven houden. Bij een flinke storm worden mensen echt wel een beetje groen in het gezicht, verzekert hij mij.
Onder 600 Bar druk
Henk leidt mij rond in het gebouw van het NIOZ. We lopen eerst door de metaalwerkplaats, ik snuif een mij bekende autogaragegeur op. We gaan door naar de afdeling fijnmetaal waar ik draaibanken en 3D-printers zie staan. Ze maken veel onderzoeksapparatuur zelf. Ontwerpen, bouwen en testen het op locatie. Er is een opstelling, een zware metalen cilinder, waar sensoren onder een druk van 600 Bar worden getest. Een sensor moet immers bij vijf kilometer diepte nog steeds werken (een mens wordt bij die druk compleet geplet).
Ze hebben een tijd terug een nieuw apparaat ontwikkeld, een grote metalen ring die hangt aan kabels met sensoren eraan. Er is jaren aan gewerkt. Alle technici van het NIOZ bouwden mee: de metaalafdeling, elektrotechneuten, sensorbouwers en de programmeurs. Het ding ligt nu op de diepe zeebodem. De kabels met de sensoren zijn intussen losgeknipt met een op afstand bestuurbare onderzeeër. De temperatuurdata, uitgelezen uit de sensoren, geven een beeld van de interne golven. Dat zegt weer wat over de menging van het water en voedingsstoffen op grote diepte. De betrokken wetenschapper is alle meetdata nog steeds aan het analyseren, duurt jaren. Hij gaat daarna nog publiceren, vertelt Henk.
We lopen, trap op en weer af, langs diverse laboratoria in het gebouw. Henk vertelt kort wat ze er onderzoeken. Het zijn er nogal wat: moleculaire biologie labs, radio-isotopen labs, zeefauna en plankton labs en labs voor sedimentonderzoek. Meer is te lezen op: Laboratories – NIOZ Bij het lab voor sedimentonderzoek blijven we wat langer staan. Er staat een apparaat waarmee met behulp van Röntgenstraling de chemische samenstelling van kernen uit de zeebodem wordt bepaald. Er liggen boorkernen op een tafel, per laagje is de opbouw van de bodem door de tijd heen te zien.
We zijn aan het einde van de rondleiding komen we bij de entree uit. Er staan vitrines met modellen van de onderzoeksschepen de RV Pelagia, de RV Wim Wolff en de RV Adriaen Coenen. Verder staat er een maquette van het allereerste onderzoeksgebouwtje uit 1890, bekend onder de naam ‘de keet’. Henk wijst naar een rekje met glazen flessen. Als student deed hij onderzoek, vertelt hij. Hij nam zeewatermonsters met die flessen, stond op de achtersteven van een schip dat nogal stuiterde op de golven. Het schip bonkte constant op de bodem van het Wad. De kapitein kwam naar hem toe en riep: waar ben jij mee bezig!? Met een brede glimlach zeg ik: jeugdige overmoed?
Science for a story
Ik neem afscheid van Henk, bedank hem voor de interessante rondleiding.
Ik heb kennis gemaakt met een bijzonder Nederlands instituut. Er wordt diepgaand onderzoek gedaan naar de Wadden, het deltagebied, de zeeën en de oceanen. We hebben die wetenschap hard nodig om te begrijpen wat er speelt, zodat we beter weten wat we moeten doen. Inzichten die ik kan gebruiken voor mijn verhaal.
Bij het NIOZ wordt onderzoeksapparatuur gebouwd die uniek is. Er worden onderzoekexpedities voorbereid voor op de Noordzee en de oceanen. Daardoor weten we meer, ook over zaken die we liever niet zien, zoals door mensen gemaakte objecten die liggen op de diepe zeebodem.
De verbondenheid tussen oceaan en mens is sterk. De invloed van de onpeilbare waterdiepten op ons klimaat is groot. Toch, de oceaan is zoveel meer dan dat. Toen ik, jaren geleden, snorkelde voor de kust van Zanzibar, keek ik mijn ogen uit in die onderwaterwereld. Wonderlijke vissen schoten aan me voorbij, koralen en schelpen schitterden in een onwaarschijnlijk mooi kleurenpallet in het intens heldere water. Een levensmoment dat ik nooit vergeten ben.
Ik wandel terug naar de veerhaven, denk terug aan de boeiende verhalen van Henk. Nieuwe informatie die me helpt om het verhaal Ships for a Future te vertellen. Ik hoop, als ik verder ben met mijn boek, nog eens terug te gaan naar het NIOZ op Texel. Dan knoop ik er een dag vakantie aan vast om lekker langs het strand te gaan lopen.
